Yoğun Bakım Hastalarında Mikronütrient Yönetimi: Çinko, Selenyum, D-Vitamini ve Klinik Sonuçlar

Yoğun bakım hastalarında beslenme desteği yalnızca enerji ve protein sağlamakla sınırlı değildir. Kritik hastalıkta gelişen inflamasyon, oksidatif stres, organ disfonksiyonu ve metabolik dengesizlikler, mikronütrientlerin hızla tüketilmesine yol açar. Bu nedenle çinko, selenyum ve D-vitamini gibi mikro besinlerin yönetimi, tedavinin ayrılmaz bir bileşeni haline gelmiştir.

Mikronütrientlerin Klinik Önemi

Kritik hastalarda mikronütrient yetersizlikleri, immün yanıtın zayıflaması, yara iyileşmesinin gecikmesi ve enfeksiyon oranlarının artışı ile yakından ilişkilidir.

• Çinko, T-hücre fonksiyonu ve epitel bütünlüğü için gereklidir.

• Selenyum, glutatyon peroksidaz aracılığıyla oksidatif stresi azaltır.

• D-vitamini, kas fonksiyonu, immün modülasyon ve inflamatuvar yanıt üzerinde etkilidir.

Serum düzeyleri kritik hastalarda sıklıkla düşer; yapılan meta-analizlerde çinko eksikliği %50, selenyum eksikliği %40–60, D-vitamini eksikliği ise %70–80 oranında saptanmıştır (van Zanten et al., Nutrients, 2024).

Güncel Kılavuzlar

ESPEN 2023 ICU Nutrition Guideline ve JCCNG 2024’e göre:

• Mikronütrient eksiklikleri laboratuvar testleriyle doğrulanmalı, rastgele yüksek doz uygulamalardan kaçınılmalıdır.

• Rutin yüksek doz selenyum (≥ 1000 µg/gün) veya çinko (≥ 50 mg/gün) replasmanının yararı gösterilmemiştir.

• D-vitamini için yüksek doz bolus (200 000–500 000 IU) uygulamaları mortaliteyi azaltmamıştır.

• Eksiklik saptanmışsa fizyolojik dozlarda replasman önerilir: çinko 10–30 mg/gün, selenyum 100–200 µg/gün, D-vitamini 2000–4000 IU/gün.

Klinik Kanıtlar

Son yıllardaki büyük çalışmalarda, mikronütrient desteğinin mortalite üzerinde sınırlı etkisi olsa da enfeksiyon oranlarını ve ventilasyon süresini azaltabileceği gösterilmiştir. Özellikle selenyum desteği, sepsisli hastalarda bakteriyemi sıklığını düşürebilir (Crit Care Med, 2024).
D-vitamini eksikliğinin mekanik ventilasyon süresiyle korelasyonu bulunmuştur (Martucci et al., Ann Intensive Care, 2024).

Uygulama ve İzlem

Replasman kararı verilirken organ fonksiyonları dikkate alınmalıdır. Böbrek veya karaciğer yetmezliği olanlarda doz azaltılmalıdır.
Mikronütrient düzeyleri haftalık olarak izlenmeli, yüksek doz immün-modülatör formüllerden kaçınılmalıdır.
Parenteral beslenme alan hastalarda da mikroelement takviyesi unutulmamalıdır.

Geleceğe Bakış

Yapay zekâ ve metabolomik yaklaşımlar, mikronütrient gereksinimini kişiselleştirilmiş biçimde öngörmeyi hedeflemektedir (Zhao et al., Front Nutr, 2025). Bu sayede hastanın metabolik yanıtına göre dinamik doz ayarlamaları yapılabilecektir.

Sonuç

Yoğun bakımda mikronütrient yönetimi, “destek” değil “tedavi” yaklaşımıyla ele alınmalıdır. Eksikliklerin erken tanınması, uygun replasman ve aşırı dozlardan kaçınılması hasta sonuçlarını iyileştirir, enfeksiyon riskini azaltır ve iyileşme sürecini hızlandırır.